Gelijkmoedigheid in turbulente tijden

Zeker in tijden als deze waarin er veel gaande is in de wereld, is het een uitdaging om contact te behouden met kwaliteiten van het hart. Om compassie te behouden en dat niet te laten doorslaan in medelijden. Om liefdevolle vriendelijkheid niet te laten omslaan in verbittering en haat. Om je innerlijke vreugde en innerlijke vrede niet te laten omslaan in angst en onrust. In dit artikel van gastredacteur Gerjan, eigenaar bij Meditatie Instituut Nederland, lees je over gelijkmoedigheid.

Hoe is 2025 voor jou?✨ Ontdek het nieuwste boek van spiritueel uitgeverij AnkhHermes: Antwoorden uit het Universum.

Gelijkmoedigheid

Niet voor niets is gelijkmoedigheid, samen met liefdevolle vriendelijkheid, compassie en medevreugde, één van de vier Goddelijke verblijfplaatsen van het hart in het boeddhisme. Ook wel bekend als de Brahma Vihara. Het is zelfs zo’n belangrijke kwaliteit dat de andere drie hartkwaliteiten hierin zijn gegrond.

Als ons hart en onze geest gevuld is met vormen van verbittering, boosheid, haat, medelijden en andere vormen van onrust, dan zien we de dingen niet zoals ze werkelijk zijn. Dan is onze mind gekleurd en vaak leidt dit alleen maar tot meer stress en lijden. Als onze mind zo gekleurd is handelen we vaak reactief, vanuit verlangen en weerstand, in plaats van meer bekwaam vanuit wijsheid en compassie. Als onze mind gevuld is met angst en vijandigheid leidt dat tot verdeeldheid en oordelen. Als onze mind kalm en helder is leidt dat eerder tot vernieuwde harmonie en vrede.

Gelijkmoedigheid is in het boeddhisme dan ook een kwaliteit waar veel nadruk op licht. Het komt terug in diverse boeddhistische rijtjes zoals De Zeven Factoren van Verlichting, de Tien Perfecties en dus ook de Vier Goddelijke Hartkwaliteiten. Bij al deze rijtjes is gelijkmoedigheid de laatste, wat de waarde ervan nog eens onderstreept.

Boeddhistische meditatie

Gelijkmoedigheid is een natuurlijke uitkomst als boeddhistische meditatie vormen, zoals concentratie-meditatie en vipassana meditatie langere tijd worden beoefend. Het helpt ons om tot helderheid te komen, tot inzicht te komen en meer evenwichtig om te gaan met wat op ons af komt. Het helpt ons contact te houden met een innerlijke vrede bij verschillende omstandigheden; winst en verlies, plezier en pijn, complimenten en kritiek, succes en falen. Ook wel de Acht Wereldse Winden waar iedereen mee te maken heeft.

Gelijkmoedigheid meditatie

Behalve dat het een natuurlijke uitkomst is van eerder genoemde boeddhistische meditatievormen, is er ook een meditatievorm die hier specifiek voor ontwikkeld is. Specifieke ‘gelijkmoedigheid meditatie’, of ook wel ‘Upekkha meditatie’.

Daarvoor worden zinnen als een mantra in gedachten herhaald. De traditioneel gebruikte zinnen voor Upekkha meditatie zijn:

“Alle wezens zijn eigenaar van hun eigen karma; hun geluk en ongeluk hangt af van hun eigen acties, niet van mijn wensen voor hen”

Maar deze zinnen zijn niet voor iedereen even goed te begrijpen. Hoewel ik al lange tijd boeddhistische meditaties praktiseer en mij verdiep in het boeddhisme, resoneren deze zinnen ook bij mij niet zo goed. Ik kan er niet zo goed verbinding mee maken.

Zelf heb ik daarom zinnen geformuleerd die voor mij beter werken. Deze zinnen gebruik ik ook als ik meditaties voor een groep begeleid en van de meeste mensen krijg ik ook terug dat dit voor hen beter werkt:

“Ik besef dat ik niet alles kan controleren.
Dat ik mag vertrouwen op het leven zoals het zich ontvouwt.
Dat ik vanuit daar vanuit wijsheid en liefde mag handelen”

We ontwikkelen berusting in hoe de dingen gaan. Dat is echter geen passieve berusting, maar meer een ‘actieve acceptatie’. We accepteren hoe de dingen zijn, en vanuit daar kijken we hoe we een volgende stap kunnen doen. Vanuit overgave en een heldere mind kunnen we een stap doen die meer bevorderlijk is, dan als we reactief reageren vanuit emotie, of een onrustige mind.

Door Gerjan Schoemaker. Eigenaar bij Meditatie Instituut Nederland, docent van de Opleiding Meditatielaar en begeleider van Vipassana retraites.